An ninh lương thực toàn cầu đang đứng trước thách thức lớn khi mà diện tích canh tác nhiều loại thực vật đang bị suy giảm nghiêm trọng. Đây là nội dung quan trọng của thông điệp đến từ tổ chức Lương nông Thế giới (FAO) trong hội nghị thường niên năm 2006 vừa kết thúc tại Madrid (Tây Ban Nha) với sự tham gia của hơn 100 quốc gia toàn cầu. Đây là cuộc gặp gỡ lần đầu tiên giữa các đại biểu các nước kể từ khi ký kết Hiệp ước bảo tồn nguồn gen thực vật, chính thức có hiệu lực từ năm 2004. Trong phần lớn thời gian 5 ngày thảo luận xoay quanh việc thực thi những điểm còn đang gây tranh cải gay gắt nhất xung quanh Hiệp ước này như vấn đề tài chính, quyền lợi thụ hưởng giữa các bên, hành lang pháp lý… để có thể sớm hướng đến một chiến lược chung. Theo đánh giá của FAO, nguyên nhân suy giảm nguồn gen thực vật là do quá trình công nghiệp hóa, thương mại hóa trong nông nghiệp diễn ra rất nhanh đã kéo theo nạn phá rừng và đây chính là một thực trạng báo động mà nhiều quốc gia đang phải đối mặt. Ngược dòng lịch sử, nhân loại đã có đến 10.000 loài thực vật tự nhiên có thể tạo ra nguồn lương thực, thực phẩm cho con người nhưng hiện nay chỉ còn chừng trên 100 giống loài, trong đó có trên 10 giống loài chủ lực đảm bảo cung cấp tới 70% nguồn năng lượng cho nhân loại. Ước tính đã có khoảng ¾ các loài cây trồng theo mùa vụ đã bị biến mất trong thế kỷ vừa qua, không những gây khó dễ cho nền nông nghiệp nói chung và khả năng kháng sâu bệnh, khí hậu thay đổi nói riêng do mất cân bằng hệ sinh thái. “Việc tiêu chuẩn hóa giống loài có nghĩa là đem lại năng suất cao nhưng cũng gây ra không ít tổn hại” – ông Jose Esquintas, chuyên gia của FAO nói. Ông Jose lấy một ví dụ điển hình là giống khoai tây của người Ailen hồi thế kỷ 19 hoặc ở Tây Ban Nha tính riêng trong thập kỷ 70 của thế kỷ vừa qua đã có khoảng 380 giống dưa hấu bị biến mất một cách nhanh chóng, nay chỉ còn trên 10 loại còn thấy bóng dáng xuất hiện trên thị trường. Các chuyên gia khẳng định một khi nguồn gen đã mất thì không có cách nào khôi phục lại được… Hiệp ước bảo tồn nguồn gen thực vật ra đời với mục đích bảo vệ an toàn đa dạng sinh học phục vụ sản xuất, nhất là tạo ra sự công bằng về quyền lợi cho người nông dân tại các quốc gia đang phát triển. Xét về sự đa dạng này thì hiện nay, các nước nhiệt đới và cận nhiệt đới là những vùng còn nhiều tiềm năng và có 64 giống, loài đã được triển khai theo khuôn khổ Hiệp ước, trong đó chủ yếu gồm các giống chủ lực như lúa mì, lúa nước, khoai tây và ngô. Theo Giám đốc FAO Jacques Diouf, cản trở, vướng mắc lớn nhất hiện nay là cần một nguồn tài chính dành riêng cho hoạt động bảo tồn tại nhiều quốc gia cũng như là đảm bảo sự công bằng về quyền lợi cho các bên liên quan tham gia. “Mục tiêu xóa đói, giảm nghèo toàn cầu vào năm 2015 được Liên Hiệp Quốc đặt ra năm 1996 rất có thể sẽ không thực hiện được do những tác động về nguồn gen đã nêu ở trên và nếu cứ đà này thì nhiều khả năng mục tiêu để ra đảm bảo an ninh lương thực phải lùi lại đến 2150”- ông Diouf khẳng định.