Trong khi phải dỡ bỏ nhiều trợ cấp trái với qui định của WTO đối với nông nghiệp, VN đang tự kìm hãm cơ hội tận dụng những chính sách hỗ trợ cho ngành này mà WTO cho phép. Các chuyên gia của dự án Hỗ trợ thương mại đa biên giai đoạn 2 (Mutrap 2) đã chỉ ra điều đó tại hội thảo vừa diễn ra tại Hà Nội. Hãy làm những gì không cấm! Theo qui định của WTO đối với nông nghiệp, có những chính sách trợ cấp bị cấm nằm trong Hộp Hổ phách và những chính sách trợ cấp được phép áp dụng trong Hộp Xanh lơ và Xanh lá cây. Theo nghiên cứu của bà Nguyễn Thị Hồng và Phạm Thị Lan Hương - chuyên gia của dự án, hiện nay hầu hết chính sách hỗ trợ trong nước đều thuộc Hộp Xanh lá cây và hộp phát triển nên có thể tiếp tục duy trì song song với việc chuyển dần một số biện pháp thuộc Hộp Hổ phách sang hai loại trên. Tổng mức hỗ trợ gộp (AMS) hiện nay chiếm 3,4%, thấp hơn nhiều so với mức tối thiểu được phép theo qui định WTO là 10% giá trị sản lượng. Một ngoại lệ là ngành mía đường hiện có mức hỗ trợ rất cao (mỗi sản phẩm có mức AMS lên tới 98,7%) nên ngành này đang và sẽ chịu ảnh hưởng đáng kể khi buộc phải cắt giảm mạnh trợ cấp. Tuy nhiên, rất nhiều các chính sách không bị cấm lại chưa được sử dụng như trợ cấp điều chỉnh cơ cấu thông qua chương trình rút các nguồn lực khỏi sản xuất nông nghiệp, chi trả trực tiếp cho người sản xuất thay vì cho người xuất khẩu. Bên cạnh đó, chúng ta vẫn chưa có những hỗ trợ riêng cho thu nhập như chương trình bảo hiểm thu nhập và mạng lưới an sinh thu nhập cho nông dân... Về xuất khẩu nông sản, chúng ta chưa tận dụng được trợ cấp chi phí tiếp thị, chi phí chuyên chở trong nước và quốc tế, quĩ xúc tiến xuất khẩu cho vay tín dụng để xuất khẩu. Theo bà Hương, thực tế là do chi ngân sách cho nông nghiệp còn thấp nên kinh phí cho nhiều chính sách Hộp Xanh lá cây còn thấp; mặc dù những chính sách đó thật sự giúp nông dân ở chừng mực nhất định. Nông dân được lợi gì từ các “hộp”? Theo ông Antonia Cordella - chuyên gia của Mutrap II - một điều hiển nhiên là gia nhập WTO sẽ tăng cường tự do hóa thương mại trong lĩnh vực nông nghiệp, mang lại lợi ích cho người tiêu dùng trong khi mang lại thách thức cạnh tranh cho người nông dân. Hệ quả là người nông dân phải giảm chi phí sản xuất để tăng khả năng cạnh tranh. Những người không cạnh tranh được phải rời khỏi ngành, chuyển đổi mô hình sản xuất. Rõ ràng “không phải nông dân nào cũng hưởng lợi” - bà Phạm Thị Lan Hương khẳng định. Những nông dân sản xuất trong lĩnh vực sản xuất đầu vào thay thế xuất khẩu như mía đường, hoặc trồng những loại cây không có chức năng cung cấp hàng hóa cho thị trường mà mang tính tự cung tự cấp là chính, hoặc những nông dân vùng xa xôi hẻo lánh... sẽ hưởng lợi ít nhất, thậm chí là thiệt hại từ việc thực hiện các cam kết WTO. Bà Hương khuyến nghị cần tận dụng những chính sách được phép như chính sách hỗ trợ vùng miền, hệ thống an sinh xã hội, bảo hiểm giá... để giảm “sốc” cho nông dân khi gặp biến động về mùa màng, giá cả. Để những chính sách mới có lợi cho nông dân và nông nghiệp, ông Cordella cho rằng cần các biện pháp hướng về mở rộng tiếp cận thị trường, cải thiện hệ thống tiếp thị và quan trọng hơn cả là hệ thống thông tin thị trường. Theo ông, khi người nông dân chỉ biết quan tâm đến phát triển sản phẩm và phó thác khâu phân phối, tiếp thị cho người môi giới, trung gian thì việc cần làm đối với cơ quan quản lý là phải cung cấp thông tin thị trường càng nhiều càng tốt. Ông nói: “Làm sao để hai đối tượng này chia sẻ các giá trị chung từ giá bán lẻ, làm sao để giảm bớt lợi ích quá đáng của người trung gian và tăng lợi ích cho nông dân.”.

Hiệp định nông nghiệp của WTO yêu cầu các nước phải giảm các hình thức trợ cấp bóp méo thương mại và chia trợ cấp thành các nhóm: * Hộp Xanh lá cây: gồm các biện pháp hỗ trợ không hoặc hầu như không gây bóp méo thương mại nên các nước được phép duy trì không giới hạn. Đặc điểm của các biện pháp hỗ trợ thuộc Hộp Xanh lá cây là do ngân sách chính phủ chi trả và không mang tính chất hỗ trợ giá. * Hộp Xanh lơ: gồm các khoản chi trả trực tiếp từ ngân sách nhà nước mà gắn với sản xuất và thuộc các chương trình thu hẹp sản xuất nông nghiệp. Các nước không phải cam kết cắt giảm các biện pháp này. * Hộp Hổ phách: gồm các biện pháp hỗ trợ bị coi là gây bóp méo sản xuất và thương mại, vì thế các nước phải cam kết cắt giảm theo một lộ trình nhất định. Các biện pháp được xếp vào Hộp Hổ phách có thể là hỗ trợ giá, trợ cấp gắn với sản xuất, tức là tất cả biện pháp hỗ trợ trong nước mà không nằm trong Hộp Xanh lá cây và Xanh lơ. Theo qui định của hiệp định nông nghiệp, tổng mức hỗ trợ gộp cho phép đối với nước đang phát triển là 10% giá trị sản lượng của sản phẩm nếu là hỗ trợ cho sản phẩm cụ thê, và là 10% giá trị sản xuất nông nghiệp cả nước nếu là hỗ trợ không theo sản phẩm cụ thể.