Mô hình liên kết 4 nhà thâm canh lúa hiệu quả, bền vững theo hướng VietGAP là ý tưởng đã được nhen nhóm từ Cục Trồng trọt (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn), từ Quyết định 80 của Chính phủ năm 2002; nhưng chưa thực hiện được, do chưa tìm được một “nhà” thật tâm huyết làm trọng tâm cho chương trình. Tới khi Công ty cổ phần phân bón Bình Điền chính thức tham gia thì chương trình bắt đầu được thí điểm tổ chức với tên gọi: “Mô hình liên kết 4 nhà quản lý rầy nâu, bệnh vàng lùn, lùn xoắn lá cho lúa thâm canh” vụ mùa năm 2008-2009, trên địa bàn 2 xã (thuộc huyện Bến Cầu, tỉnh Tây Ninh), với diện tích 160,5 ha với 130 hộ nông dân tham gia.

Mô hình thí điểm thành công tốt đẹp, được nông dân nhiệt tình hưởng ứng, đã dẫn tới quyết định của tỉnh Tây Ninh tăng thí điểm mô hình trong 2 vụ (Đông xuân năm 2009-2010 và hè thu 2010) ở 4 xã, thuộc các huyện: Trảng Bàng, Gò Dầu, Bến Cầu và Châu Thành, trên diện tích 593 ha với 455 hộ nông dân tham gia. Kết quả, nông dân trong mô hình thu được lợi nhuận cao hơn nông dân ngoài mô hình 2.765.597 đồng/ha/vụ.

“Thừa thắng xông lên”, vụ Đông-xuân năm 2011, được sự chỉ đạo của Bộ Nông nghiệp và PTNT, Cục Trồng trọt, Cục Bảo vệ thực vật, Viện Khoa học KT nông nghiệp miền Nam cùng sự phối hợp của Công ty cổ phần phân Bón Bình Điền, một số công ty kinh doanh thuốc BVTV trên địa bàn, Sở Nông nghiệp và PTNT Tây Ninh, được sự chỉ đạo của UBND tỉnh đã tổ chức thực hiện “Mô hình liên kết 4 nhà, thâm canh lúa hiệu quả, bền vững theo hướng VietGAP” vụ lúa Đông xuân 2010-2011 trên địa bàn 11 xã, thuộc 6 huyện, với 920,75 ha và 653 hộ nông dân tham gia.

Vụ Đông xuân thí điểm, tạm gọi trên “cánh đồng mẫu lớn” này, vừa kết thúc. Các nhà tổ chức thí điểm và bà con nông dân đều phấn khởi bởi kết quả đạt được rất khả quan. Tổng lợi nhuận trên 1 ha của nông dân trong mô hình là 17,9 triệu đồng, tăng hơn 3,4 triệu đồng so với các hộ nông dân ngoài mô hình.

Ông Vương Quốc Thới, Giám đốc Sở Nông nghiệp và PTNT tỉnh Tây Ninh phát biểu: “Đây là lần đầu tiên mô hình được triển khai trên diện tích lớn (gần 1000 ha), thực hiện trên 6 huyện có sự khác nhau về nhiều mặt; nhưng toàn bộ nông dân trong mô hình đều sử dụng lúa giống cấp xác nhận, nông dân đã quen dần với biện pháp kỹ thuật sạ thưa, sạ hàng; gieo sạ tập trung né rầy; xử lý giống bằng dung dịch muối và thuốc trước khi gieo nên hạn chế được rầy nâu và các loại côn trùng phá hoại khác; áp dụng các biện pháp “3 giảm, 3 tăng”, bón phân cân đối, hợp lý; sử dụng thuốc BVTV theo nguyên tắc 4 đúng, hướng đến sản xuất theo 1 phải, 5 giảm; tạo thói quen ghi chép nhật ký đồng ruộng cho nông dân. Đây là tiền đề để xây dựng các vùng lúa chất lượng cao, sản xuất theo hướng VietGAP.”

Tiếp xúc với nông dân tham gia mô hình, chúng tôi thấy bà con nông dân đã có hiểu biết khá tốt về các các đối tượng dịch hại trên cây lúa; đã mạnh dạn thay đổi tập quán canh tác: dùng chung giống lúa xác nhận, sạ thưa, sạ hàng, xử ly dịch hại đúng kỹ thuật… đặc biệt là việc bón phân theo từng giai đoạn sinh trưởng và phát triển của cây lúa. Thực tế đã chỉ cho bà con thấy rõ rằng cây lúa có khỏe mạnh, cứng cáp mới có đủ sức chống, kháng sâu, rầy và phát triển tốt theo đúng chu kỳ sinh trưởng để cho năng suất cao, chất lượng hạt gạo tốt. Muốn vậy phải luôn chú trọng cung cấp dinh dưỡng cho cây lúa. Nông dân trong mô hình được Công ty cổ phần Phân bón Bình Điền cung ứng đủ 100% phân bón, lại cho trả chậm 100% sau thu hoạch; đồng thời hướng dẫn nông dân chỉ sử dụng 2 loại phân chuyên dùng Đầu Trâu TE+ Agrotain Lúa 1 và Đầu Trâu TE+ Agrotain Lúa 2, bón phân theo đúng công thức của công ty; bảo đảm đầy đủ hàm lượng dinh dưỡng cho lúa phát triển tốt trong từng thời kỳ sinh trưởng, không để thừa đạm, gây tác động xấu cho môi trường. Với cách làm này, nông dân trong mô hình giảm được 12 kg N/ha/vụ, tiết kiệm được chi phí phân bón; và nhờ sử dụng phân bón đúng,cân đối, lúa cứng cây ít sâu bệnh nên giảm được chi phí thuốc BVTV 780 ngàn/ha.

Là người trực tiếp theo dõi, chỉ đạo và giúp đỡ tỉnh Tây Ninh thí điểm mô hình, PGS.TS Phạm Văn Dư, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt, Bộ NN và PTNT chia sẻ: “Thành công của mô hình vừa qua ở Tây Ninh được lãnh đạo Bộ rất quan tâm. Trước nay trong sản xuất nông nghiệp thường mạnh ai nấy làm. Anh doanh nghiệp chỉ biết bán sản phẩm, thu tiền… chứ không dám chịu trách nhiệm đến cùng với nông dân. Các nhà khoa học nông nghiệp thường đứng ở đâu đó, rất xa. Nhà quản lý ngại “ ôm rơm rặm bụng”. Nhà nông thì cứ theo kinh nghiệm cổ truyền: tự ý để giống, tự ý gieo cấy và bón phân, xịt thuốc… Sự manh mún, nhỏ lẻ đã làm giảm khả năng xử lý những gãy vỡ do thiên tai, dịch bệnh. Ngành vật tư nông nghiệp bị xé lẻ qua nhiều cấp, nhiều khâu trung gian phân phối, làm đội giá thành khi tới tay người nông dân sử dụng. Việc liên kết 4 nhà như thí điểm vừa qua ở Tây Ninh đã khắc phục rất tốt sự chia cắt, trung gian, nhỏ lẻ này. Ví dụ như phân bón, một mặt hàng quan trọng, chiếm tới 30 % tổng đầu tư cho sản xuất lúa của nông dân đã được Công ty cổ phần Phân bón Bình Điền cung ứng đầy đủ, đúng chất lượng và thời vụ. Sự nhập cuộc tích cực và tâm huyết của Bình Điền đã làm cho nông dân yên tâm tham gia mô hình và các doanh nghiệp khác hăng hái “nhảy vào”. Tham gia mô hình, được hưởng lợi nhiều nhất là nhà nông. Khi xây dựng được thương hiệu thì giá trị hạt gạo sẽ tăng, sản xuất lương thực sẽ dần hoàn thiện cấu trúc hiện đại, trong đó người nông dân được hưởng kỹ thuật tương tác theo hướng phát triển tiên tiến mà sản xuất nhỏ lẻ, riêng rẽ không tài nào thực hiện được. Trên rau màu và cây ăn trái cũng vậy, chỉ có liên kết, hợp tác mới có sản xuất lớn, sản xuất hàng hóa xuất khẩu. Việc cán bộ kỹ thuật trực tiếp ra đồng cùng nông dân có tác dụng chuyển tải thông tin hai chiều rất tốt, rất kịp thời, nó còn có tác dụng xây dựng hình ảnh nhà khoa học trong thời kỳ mới. Còn cái lợi nâng cao được ý thức bảo vệ môi trường trong quá trình sản xuất cho nhà nông thì lớn lắm, cái này là vô giá.

Ông Dư nói tiếp: “Liên kết 4 nhà là tiền đề hướng tới xây dựng những cánh đồng mẫu lớn theo chủ trương của Bộ nông nghiệp và phát triển nông thôn”. Tôi cũng như những người làm nông nghiệp mơ ước, rồi chúng ta sẽ có những cánh đồng thẳng cánh cò bay không phải của một nhà, mà của nhiều nhà nông gộp lại, như lời phát biểu của thứ trưởng BNN&PTNT trong buổi phát động phong trào xây dựng cánh đồng mẫu lớn, phong trao áp dụng sổ tay ghi chép sản xuất lúa theo VietGAP tại Cần Thơ vào ngày 26.3.2011 vừa qua: “sẽ có nhiều nông dân nhỏ trong cánh đồng mẫu lớn”. Từng bước sẽ xóa dần bờ vùng, bờ thửa, người nông dân không phải lo tới chuyện phải sạ giống gì, bón phân gì, phun xịt thuốc gì mà cuối vụ vẫn biết được mình có bao nhiêu lúa, thu được bao nhiêu lợi nhuận.

Rồi ông Dư thở dài: “Nếu như có nhiều doanh nghiệp tích cực tham gia vào khâu tiêu thụ sản phẩm cho nông dân sau thu hoạch thì chủ trương liên kết 4 nhà, xây dựng cánh đồng mẫu lớn sẽ nhanh hơn, ….”

Tôi tán đồng với sự chia sẻ của ông Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt. Mong sao niềm mơ ước của ông sớm thành hiện thực trên đồng ruộng khắp mọi miền đất nước, như kỹ sư Lê Quốc Phong, TGĐ Công ty CPPB Bình Điền mơ có những “cánh đồng mẫu lớn” và đang xung phong đi đầu để liên kết 4 nhà thực hiện tại Kiên Giang, Trà Vinh, Sóc Trăng, … và nhiều vùng miền trên cả nước trong thời gian rất gần, tới đây.

GSTS. Mai Văn Quyền (thứ 2 từ phải qua), Chủ tịch Hội đồng CVKHKT trong một lần kiểm tra mô hình